Không biết tên gọi Việt Trì có từ bao giờ, dù xuất phát từ đâu, song Việt Trì đã đi vào lòng người từ thuở xa xưa và tồn tại suốt tiến trình phát triển của mảnh đất này. Nằm ở Ngã ba Hạc, nơi có con sông Hồng đỏ nước phù sa hợp lưu với dòng sông Lô xanh biếc, là đỉnh đầu của vùng Tam giác châu thổ Sông Hồng trù phú, lâu đời gắn liền với lịch sử phát triển dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Vì thế, Việt Trì còn được biết đến với cái tên thân thương: Thành phố ngã ba sông.

Không phải là ngẫu nhiên mà khi xưa các Vua Hùng đã lựa chọn Việt Trì là kinh đô Văn Lang. Đây là vùng đất hội tụ đầy đủ các yếu tố cả về địa lí, cả về yếu tố trọng yếu về chính trị để trở thành nơi quan trọng nhất của đất nước. Đây là một vùng đất địa linh, tả có dòng sông Hồng đỏ nặng phù sa, hữu có dòng sông Lô nước xanh trong lững lờ trôi xuôi và xa xa là ngọn Tam Đảo án ngữ. Phía sau lưng là ngọn núi thiêng Nghĩa Lĩnh. Có thể nói, nơi đây là một vùng đất dựng đô rất phù hợp trong buổi đầu bình minh dựng nước của lịch sử dân tộc.

(Ảnh: Nguyễn Anh Tuấn)

Hiện nay, trên mảnh đất này vẫn còn biết bao dấu tích vật thể và phi vật thể phản ánh quá trình dựng nước Văn Lang để khai sinh, phát triển đất nước mà các vua Hùng là những người có công khai quốc. Đó là: Ngã Ba Hạc là nơi cha Lạc Long Quân và mẹ Âu Cơ chia tay nhau dẫn các con đi dời non lấp biển, tạo dựng giang sơn; làng Minh Nông- nơi Vua Hùng dạy dân cấy lúa; làng Mộ Chu Hạ, phường Bạch Hạc liên quan đến truyền thuyết Lang Liêu gói bánh chưng, giã bánh giầy dâng vua cha và được vua Hùng truyền ngôi báu … Đặc biệt là di chỉ khảo cổ học nổi tiếng tại Làng Cả thuộc phường Thọ Sơn chứng minh về dấu vết của kinh đô Văn Lang. Theo số liệu khảo sát,  trên địa bàn thành phố có 117 di sản văn hóa vật thể (gồm: 37 đình, 19 đền, 37 chùa, 02 lăng, 01 di chỉ khảo cổ học, 04 di tích lưu niệm, 16 miếu). Đến nay đã có 54 di tích và cụm di tích đã được xếp hạng. Các di tích của Việt Trì nằm tập trung dọc theo lưu vực sông Hồng và sông Lô tạo thành hai tuyến rõ rệt. Hệ thống di tích này bao gồm nhiều loại hình thuộc 3 loại di tích chính là: lịch sử văn hoá, kiến trúc nghệ thuật và khảo cổ học. Đa phần các di tích là các công trình kiến trúc tín ngưỡng, tôn giáo như:  đình, đền chùa, lăng, miếu…Trong đó các di tích kiến trúc nghệ thuật chiếm đa số với các di tích tiêu biểu như: Quần thể khu di tích lịch sử Đền Hùng, đình Hùng Lô, đình Lâu Thượng, đình An Thái, đình Bảo Đà.... Các di tích này không những có kiến trúc nghệ thuật truyền thống, bề dày lịch sử mà còn chứa đựng cả một hệ thống cổ vật, di vật và các giá trị di sản văn hoá phi vật thể vô cùng quý giá. 

Cùng với các giá trị văn hóa vật thể Việt Trì còn có những di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc như tín ngưỡng, lễ hội, nghệ thuật trình diễn, nghề thủ công truyền thống, ẩm thực... mang đậm sắc thái cội nguồn dân tộc. Thành phố hiện có 52 di sản văn hóa phi vật thể gồm: 04 di sản thuộc loại hình nghệ thuật trình diễn văn hóa dân gian, 04 di sản thuộc loại hình tập quán xã hội, 32 di sản thuộc loại hình Lễ hội truyền thống, 02 di sản thuộc loại hình nghề thủ công truyền thống, 02 di sản thuộc loại hình tri thức dân gian. Nhiều lễ hội đã trở thành biểu tượng văn hóa tâm linh, độc đáo như: Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội Bơi chải Bạch Hạc, Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa, hội Xoan Kim Đức, Phượng Lâu, hội giã bánh giầy Mộ Chu Hạ, hội cướp bông ném chài Vân Luông; Lễ hội văn hóa dân gian đường phố và đêm hội Trung thu “Kinh đô Văn Lang trăng rằm tỏa sáng” mới được tổ chức từ năm 2016 (đây là 2 lễ hội thuộc loại hình văn hóa- thể thao- du lịch).

Nhằm quảng bá, giới thiệu tiềm năng văn hóa, du lịch của thành phố Việt Trì trong thời kỳ đổi mới, hội nhập và phát triển; Ðảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Việt Trì đang nỗ lực tập trung phát huy toàn diện, đồng bộ các lợi thế để thu hút mọi nguồn lực xây dựng Việt Trì trở thành trung tâm lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam. Giai đoạn 2015- 2020, thành phố đã và đang tập trung thực hiện tốt ba khâu đột phá về đầu tư kết cấu hạ tầng, xây dựng đô thị văn hóa, văn minh, phát triển dịch vụ nhất là dịch vụ du lịch. Đã ưu tiên xây dựng mới và tải tạo các tuyến đường nội thị, ngoại thị và hạ tầng các dự án du lịch trọng điểm như: Khu di tích lịch sử đặc biệt Đền Hùng, Công viên Văn Lang, Quảng trường Hùng Vương; Tăng cường công tác bảo tồn, tôn tạo các khu, điểm, các di tích lịch sử văn hóa, tín ngưỡng có giá trị lịch sử văn hóa. Cùng với đó, các tuyến quốc lộ, cầu và đường đối ngoại được đầu tư xây dựng như: Đường Cao tốc Nội Bài- Lào Cai, quốc lộ 2, quốc lộ 32C, cầu Hạc Trì… góp phần quan trọng trong việc giao thương hàng hóa và phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện nếp sống văn minh đô thị, phong cách công dân thành phố: Thanh lịch, thân thiện, mến khách, giàu tính nhân văn, mang đậm tình người Đất Tổ.

Các tour, tuyến du lịch kết nối trong thành phố, trong tỉnh được hình thành và khai thác với điểm nhấn là du lịch tâm linh, di sản: Khu tích lịch sử quốc gia đặc biệt Đền Hùng, Đình An Thái, Miếu Lãi Lèn, Đền Thiên Cổ...; du lịch tìm hiểu, trải nghiệm làng nghề truyền thống: làng nghề xã Hùng Lô với nghề chế biến nông sản, thực phẩm làm bún, mỳ, bánh chưng; làng nghề xã Tân Đức với nghề trồng rau sạch... Khai thác và phát triển “City tour Việt Trì” với 9 điểm đến như: Làng cổ và đình cổ Hùng Lô, các địa điểm trình diễn Hát Xoan cổ; khai thác và phát triển tuyến du lịch quốc tế đường sông tham quan và nghe Hát Xoan tại đình Hùng Lô...

Đến với Việt Trì- Thành phố ngã ba sông, du khách sẽ được đắm mình trong dòng chảy của văn hoá nguồn cội, nơi có cảnh đẹp thiên nhiên, bao la, hùng vĩ mà đất trời, tạo hoá đã ban tặng cho miền đất thiêng đầy huyền thoại. Hơn thế du khách sẽ được đắm mình trong không gian linh thiêng nguồn cội, thỏa sức khám phá cảnh đẹp thiên nhiên và trải nghiệm, tìm hiểu những giá trị văn hóa đặc sắc thời kỳ Hùng Vương- Triều đại đầu tiên trong lịch sử Việt Nam./.

Tr​​​​​​ần Thị Thu Huyền- Phó trưởng phòng VH&TT Tp Việt Trì